Polska do wymiany?

1989 rok stanowi dla świata istotną cezurę. Według Francisa Fukuyamy to koniec historii, dla Marii Janion – zmierzch paradygmatu romantycznego i literatury politycznie zaangażowanej. W swojej nowej książce "Polska do wymiany" Przemysław Czapliński pisze o kresie wielkich narracji – opowieści zbiorowych o tożsamości, władzy, wolności, konfliktach i sposobach ich rozwiązywania.

Po złamaniu monopolu komunistycznego nastąpiło bowiem rozszczepienie głosów. Małe narracje, które okazały się swoistym fenomenem literatury lat dziewięćdziesiątych, znalazły się w stanie kryzysu, jako że nie zapewniają równości ekspresji i nie pomagają – tym, którzy tego by chcieli – w reintegracji społecznej.

Dlatego Czapliński wiele uwagi poświęca wyzwaniom polskiej literatury w ponowoczesności. Wskazuje na potrzebę stworzenia nowego instrumentarium pojęciowego do prowadzenia dyskursu. Akcentuje przy tym nierozerwalny związek pomiędzy literaturą a polityką, które wzajemnie na siebie oddziałują."Polska do wymiany" podejmuje także kwestię tworzenia zrębów tożsamości zbiorowej w sytuacji kurczenia się „stałego lądu” tradycyjnego patriotyzmu. To swoisty przewodnik po polskiej prozie współczesnej.

Czym jest późna nowoczesność w Polsce? Z punktu widzenia historyka literatury najprostsza odpowiedź brzmi: to czas „wymiany wielkich narracji”. W pierwszym okresie, przypadającym na lata dziewięćdziesiąte, proces ów wyraźnie przyspieszał. Dominowały opowieści prywatne, które pozwalały jednostce wyznaczyć sobie miejsce w społeczeństwie. Ale przełom XX i XXI wieku to okres spowolnienia. W miejsce ponowoczesnej deklaracji: „Każdy ma swoją opowieść” ustaliła się inna zasada: „Istnieją opowieści wspólne i każdy powinien w nich znaleźć swoje miejsce”.


JJ/ip